प्रसङ्ग

हिन्दी

प्रकाशितकोशों से अर्थ

शब्दसागर

प्रसंग संज्ञा पुं॰ [सं॰ प्रसङ्ग]

१. मेल । संबंध । लगाव । संगति ।

२. बातों का परस्पर संबंध । विषय का लगाव । अर्थ की संगति । जैसे,—शब्दार्थ पूरा न जानकर भी वे प्रसंग से अर्थ लगा लेते हैं ।

३. व्याप्तिरूप संबंध ।

४. स्त्री-पुरुष- संयोग । जैसे, स्त्रीप्रसंग । क्रि॰ प्र॰—करना ।—होना ।

५. अनुरक्ति । लगन ।

६. बात । वार्ता । विषय । उ॰—(क) अवध सरिस प्रिय मोहिं न सोऊ । यह प्रसंग जानइ कोउ कोऊ ।—तुलसी (शब्द॰) । (ख) जस मानस जेहि विधि भयउ जग प्रचार जेहि हेतु । अब सोइ कहौं प्रसंग सब सुमिरि उभा वृषकेतु ।—तुलसी (शब्द॰) ।

७. उपयुक्त संयोग । अवसर । मौका । उ॰—तब तें सुधि कछु नाहीं पाई । बिनु प्रसँग तहँ गयो न जाई ।—सूर (शब्द॰)

८. हेतु । कारण । उ॰— करिहहिं विप्र होम मख सेवा । तेहि प्रसंग सहजहि बस देवा ।—तुलसी (शब्द॰) ।

९. विषयानुक्रम । प्रस्ताव । प्रकरण ।

१०. विस्तार । फैलाव । उ॰—कर सर धनु, कटि रुचिर निषंग । प्रिया प्रीति प्रेरित वन बीथिन विचरत कपट कनकमृग संग । भुज विशाल, कमनीय कंध उर श्रमसीकर सोहै साँवरे अंग । मनु मुकुतामणि मरकत गिरि पर लसत ललित रवि किरन प्रसंग ।—तुलसी (शब्द॰) ।

११. अनुचित संबंध (को॰) ।

१२. सारांश (को॰) ।

१३. प्राप्ति । उपलब्धि (को॰) ।